เราทุกคนต่างเป็นมากกว่าที่เราคิด เป็นมากกว่าที่เราเชื่อ แต่โชคร้ายที่หลายครั้งเราจำกัดตัวเองไว้ในกรอบความคิดและความคุ้นเคยชิน จนบดบังอำพรางสิ่งที่เราเป็นแท้จริงอยู่ข้างใน บ่อยครั้งที่เราตัดสินตัวเองเหมือนตัดสินหนอนแก้วตัวหนึ่งว่ามันไม่อาจมีชีวิตที่บินได้
ชีวิตของผีเสื้อ เป็นตัวอย่างของการรู้จักตน และมอบบทเรียนการเริ่มต้นให้แก่ชีวิตมนุษย์ บทความหัวข้อนี้ริเริ่มชวนเราผู้อ่าน ย้อนมองรอยทางของเขา จากชีวิตหนอนผู้คืบคลาน สู่ผีเสื้อที่ขยับปีกอันแสนสวย ไม่ได้พยายามเป็นอย่างใครอื่น แต่พยายามเป็นอย่างที่ตนเองเป็นจริง เผยคุณค่าและความงามจากข้างในสู่ภายนอก
ขณะที่เราใช้ชีวิต เพียงเพื่อพยายามจะเป็นคนอื่น เราอาจไม่มีวันได้พบความสุขแท้ได้เลยในปัจจุบัน หากเรารู้สึกว่าตนเองกำลังใช้ชีวิตและทำงานไปอย่างเหนื่อยล้าและเบื่อหน่าย เราอาจต้องกลับมาตั้งคำถามที่สำคัญแก่ตนเองได้แล้วว่า อะไรคือสิ่งที่เราควรจะริเริ่มเพื่อชีวิตอย่างที่ควรเป็นอย่างแท้จริง
กว่าผีเสื้อจะเป็นผีเสื้อได้นั้น เขาจะต้องเป็นหนอนเสียก่อน คลานต้วมเตี้ยม เชื่องช้า ดูไม่มีวี่แววจะบินได้เลย การเริ่มต้นใหม่และการริเริ่มสิ่งใหม่ๆ ของเราก็เช่นเดียวกัน
เมื่อเราเริ่มต้นสิ่งใหม่ในชีวิตหรือกระทั่งเริ่มต้นชีวิตใหม่ เราอาจพบว่าสิ่งต่างๆ มันช่างเชื่องช้าไม่ได้ดั่งใจ อาจไม่มีวี่แววชัดเจนเลยว่าจะล้มเหลวหรือก้าวหน้าได้เพียงใด อาจมีคนคอยห่วงใยถามไถ่อยู่เรื่อยๆ ว่า จะไปรอดหรือไม่ ซึ่งแม้เสียงในใจเราเองก็อาจถามด้วย
เมื่อริเริ่ม หัวใจเราอาจรวนเรกับความลังเลนับไม่ถ้วน มันอาจถ่วงให้เราช้าลง รอบคอบและระมัดระวัง ช้าเชื่องอยู่บ้างแต่ดีกว่าถาโถมเทหมดหน้าตัดจนพลาดพลั้ง แต่หนอนนั้นยังสอนเราอีกว่า แม้เขาจะช้าเพียงใด เขาก็ยังคลานต่อไป จากจุดหนึ่งที่เราอาจคิดว่าต้องใช้เวลานานกว่าไปถึงอีกจุด เมื่อละสายตาไปกลับมาอีกครั้งหนอนตัวนั้นก็อาจไปไกลแล้ว ช้าเหมือนเต่าในนิทานวิ่งแข่งกับกระต่าย เมื่อไม่ละความเพียรแล้ว ย่อมไปถึงจุดหมายได้สักวันหนึ่ง
ในช่วงแรกของการเริ่มต้นนั้นย่อมช้าก่อนที่จะเร็ว ระหว่างที่เราทำมันอาจดูไกลจากเป้าหมายมากมาย แต่ขอให้เราระลึกไว้ว่า เราเองก็ไม่เห็นปีกของหนอนผีเสื้อ วันนี้ไม่มีใครเห็นปีกหรือความสำเร็จในตัวเราได้ จนกว่าจะถึงเวลาที่เหมาะสม ซึ่งการลงมือทำบ่มเพาะจนสุกงอมแล้ว
เราอาจคิดว่าเราไม่เชี่ยวชาญพอที่จะเริ่มต้นทำบางสิ่ง แต่ก็ไม่มีเราคนใดวิ่งเป็นมาตั้งแต่เกิด ย่อมต้องคลานก่อนด้วยกันทั้งสิ้น จนกล้ามเนื้อแข็งแรงและรู้จักสมดุล การทำสิ่งใดให้สำเร็จและการเริ่มต้นชีวิตใหม่ ย่อมต้องฝึกกล้ามเนื้อของทักษะให้แข็งแรง หากเราไม่เริ่มใช้กล้ามเนื้อนั้น ก็ย่อมฝ่อไม่มีเรี่ยวแรง แล้วเมื่อใดจะเริ่มต้นได้ หากไม่เริ่มลงแรง
ไม่มีผีเสื้อตนใดที่บินมาตั้งแต่เกิด การเริ่มต้นย่อมพบเจอความยากลำบาก หนอนผีเสื้อส่วนหนึ่งต้องคืบคลานเกือบนานถึงครึ่งค่อนอายุขัย กว่าจะติดปีกบินได้ อยู่กับความเชื่องช้าและขีดจำกัดในตนเอง จนวันหนึ่งเป็นอิสระจากสิ่งเหล่านั้น
เพราะหนอนผีเสื้อเห็นคุณค่าในสิ่งที่ตนเองเป็นและทำ แม้มันอาจไม่เห็นปีกของตนเองในตอนนั้นอย่างชัดเจน มันก็ไม่เคยหยุดที่จะมีชีวิตและเริ่มต้น ปีกของเราแต่ละคนซ่อนอยู่ข้างใน มันต้องมีพื้นที่และเวลาที่จะกางปีกนั้นออกมา
เมื่อถึงจุดหนึ่ง หนอนผีเสื้อต้องหยุดลงและสร้างรังดักแด้ ห่อหุ้มกายและหยุดนิ่ง ดูจากภายนอกแล้วเหมือนกับว่ามันตายและไม่ทำอะไรเลย แต่นั่นคือช่วงเวลาสำคัญของการเปลี่ยนแปลง
หากเราใช้ชีวิตอย่างวิ่งวุ่นเหมือนตั๊กแตนหรือบินยุ่งเหมือนยุง เราก็ไม่อาจที่จะเปลี่ยนแปลงตนเองและเริ่มต้นสิ่งใหม่ได้ เพราะการเกิดก่อต้องบ่มจากการหลอมรวม ดังนั้น การให้เวลาอยู่กับตัวเอง ทบทวนใคร่ครวญ สงบใจด้วยใจกระจ่าง เป็นขั้นตอนที่สำคัญของการเปลี่ยนแปลงชีวิตและการเริ่มต้นสิ่งใด ๆ
การรู้หยุดบ้างจะทำให้เราสลัดจากคราบและร่องเดิมที่มีอยู่ ก้าวออกจากพื้นที่ปลอดภัยหรือการยึดติด นิ่งเพื่อทบทวนสิ่งต่างๆ อย่างชัดเจน มิใช่วุ่นวายกับสิ่งต่างๆ นอกตัว จนเราสับสนและกลบบังสิ่งสำคัญ และใช้ชีวิตไปตามร่องรอยเดิมอย่างที่เคยยึด เราจะเห็นหนทางที่จะก้าวไปข้างหน้าอย่างชัดเจนได้ ต่อเมื่อเรากลับมาหยุดนิ่งอยู่กับตนเองเท่านั้น
เปรียบเหมือนการเกิดใหม่จากหนอนแก้วกลายเป็นผีเสื้อ ช่วงเวลาของการเป็นดักแด้นั้นคือหัวเลี้ยวหัวต่อที่สำคัญ เขาจะต้องหยุดนิ่งอยู่ตรงนั้นเกือบเท่าระยะเวลาชีวิตที่คืบคลาน นานเพียงพอที่ปีกภายในจะก่อเกิดและตัวตนใหม่เข้มแข็งพอ คนเราต้องมีช่วงเวลาอยู่ในดักแด้ คือรู้สงบภายใน ทบทวนก้าวย่างชีวิตที่ล่วงเลย ให้เวลาตนได้ฝึกฝนตัวเอง ก่อนที่จะก้าวไปยังวาระใหม่แห่งชีวิต
คนที่ไม่มีเวลา หรือกล่าวให้ตามจริง คือ ไม่ให้เวลาตนเองอยู่ในดักแด้เลย ไม่หาความรู้ ไม่รู้หยุดนิ่ง ไม่รู้พักวางและฝึกฝนตน ใช้ชีวิตไปเรื่อยๆ หรือมุ่งไขว่คว้าอย่างไม่รู้สิ้นสุด ย่อมเหมือนสัตว์อีกหลายประเภทที่ไม่อาจเปลี่ยนแปลงตนได้เท่าหนอนผีเสื้อ ผู้รู้หยุดเพื่อเกิดใหม่
การริเริ่มและการเริ่มต้น เราจำเป็นต้องให้เวลาตนเองได้หยุดนิ่ง หยุดทั้งการใช้ชีวิตเช่นเดิม เยี่ยงหนอนน้อยที่หยุดใช้ชีวิตแบบคืบคลานหากิน เพื่อเข้าสู่ช่วงเวลาฟูมฟักชีวิตใหม่ที่ดีกว่า คนเรานั้นต้องรู้หยุดทั้งการคิดและการยึดติดแบบเก่า หยุดการวุ่นวายต่อสิ่งภายนอก และนิ่งอยู่กับตน ทบทวนย้อนมองชีวิต หาความสงบใจ เพื่อมองก้าวต่อไปได้กระจ่างมิให้ตนย้ำซ้ำอยู่รอยเดิม
รู้ยั้ง รู้หยุด รู้ลด รู้เลิก นิ่งลง สบตาตนเอง พาตนสงบใจอยู่ในดักแด้ มันดูหยุดนิ่ง เหมือนไม่ทำอะไร ไม่มีอะไรเกิดขึ้นหรือก้าวหน้าชัดเจน แต่การหยุดนิ่งเช่นนั้นกำลังมีการกระทำมากมายข้างในเกิดขึ้น ซึ่งมิอาจมีได้เลยหากใจเรายังไม่รู้หยุดลง
การเริ่มต้นใหม่ของชีวิตเราต้องมองลึกลงในตนเองอย่างซื่อสัตย์เพียงพอ เพื่อจะเข้าใจว่าอะไรคือความผิดพลาดที่ผ่านมา อะไรคือโอกาสและต้นทุนที่ตัวเราเองมี สิ่งใดที่เราสามารถลงมือทำเพื่อนำคุณสมบัติในตัวเรางอกงามออกมาเป็นผลแก่โลก มองตนเองอย่างซื่อสัตย์เพื่อยอมรับความจริงและทำไปตามควรได้ หนอนผีเสื้อไม่อาจเห็นปีกของตนเอง หากเขาเอาสอดส่องสายตาและใจไปกับสิ่งแวดล้อม เขาจึงต้องอยู่ในดักแด้เพื่อมองเห็นตนเองอย่างแท้จริง
เมื่อเราหยุดนิ่ง กักตนเองไว้ในดักแด้ของความสงบและการใคร่ครวญ ใช้ชีวิตช้าลง ยั้งการคิดและการกระทำ ให้เวลาบ่มเพาะตนเอง การเปลี่ยนแปลงภายในก็ก่อเกิด ปีกในตัวเราจะเหมือนกับของหนอนผีเสื้อในห้วงยามแห่งการฟูมฟัก เราจะเห็นหนทางและมีกำลังที่จะก้าวต่อไป บางคำตอบที่เราไขว่คว้าจากคนอื่นและสิ่งนอกตัว ย่อมหาพบได้ในดักแด้แห่งนี้
ปีกน้อยๆ พับอัดแน่นภายใน ค่อยๆ คลี่คลายออกมาราวพัด ช่วงเวลาที่รอคอยย่อมมาถึง หลังจากผ่านระยะเวลาหยุดนิ่ง รวบรวมความกล้า และก้าวข้ามออกมา การเปลี่ยนแปลงชีวิตภายนอกใจ ต้องเริ่มจากที่หัวใจ
การเริ่มต้นใหม่ต้องเริ่มใหม่ที่หัวใจเรา แล้วผลิออกราวผีเสื้อน้อยหลุดจากดักแด้
หลังจากผ่านช่วงฟูมฟักในดักแด้ หยุดนิ่งอยู่กับตนจนเวลาแห่งการเปลี่ยนแปลงมาถึง หัวของเขาค่อยๆ ดันคราบดักแด้ ทะลุเปลือกขึ้นจากด้านบน ปีกที่พัดเป็นจีบดันออกเบื้องหลัง ค่อยๆ คลี่คลายปีกงามออกช้าๆ ด้วยความช่วยเหลือจากแรงดึงดูดของโลกและการผลักดันของของเหลวในร่างกาย แล้วผีเสื้อก็ปรากฏจากหนอนแก้ว
การเริ่มต้นใหม่ ย่อมต้องอาศัยการทิ้งสิ่งเดิมเพื่อก้าวสู่วันหน้า ผีเสื้อไม่อาจกินและคืบคลานเฉกเช่นตอนเป็นหนอนได้อีก คนเราจะเปลี่ยนแปลงตนเองหรือจะก้าวสู่ชีวิตใหม่ ต้องทิ้งวิธีการใช้ชีวิตแบบเดิมที่ผ่านมา
การใช้ชีวิตแบบหนึ่งๆ ย่อมมีความหมายในตัวมันเอง แต่เมื่อถึงจุดหนึ่งมันอาจไม่ใช่คำตอบอีกต่อไป และบ้างกลายเป็นกรงขัง โดยเฉพาะเมื่อเรายึดติดไว้ด้วยความกลัวหรือมองตนในมุมแคบ การใช้ชีวิตแบบคืบคลานและกินสิ่งต่างๆ ของหนอน ทำให้เขาตัวอ้วนขึ้นและมีปัจจัยมากพอที่จะเติบใหญ่เป็นสิ่งที่เป็นอย่างแท้จริง เหมือนกับชีวิตเราที่ผ่านมา
แต่เมื่อถึงจุดที่เราต้องก้าวข้ามไป สู่สิ่งที่เราควรทำ สิ่งที่เราควรเป็น และทางเลือกอันเกิดจากคุณค่าของชีวิต เราต้องกล้าที่จะทิ้งชีวิตแบบที่เคยผ่านมา อย่างที่ไม่อาจหวนคืน ดั่งผีเสื้อผู้สลัดคราบนักคืบคลาน เพื่อโบยบินอย่างที่ไม่อาจกลับมาเป็นเช่นเดิมได้อีก
การก้าวออกจากรังที่เราเคยแนบเนาอยู่อย่างปลอดภัยเป็นสิ่งจำเป็นต่อการเปลี่ยนแปลงของชีวิต รังในที่นี้หมายถึงทั้งพื้นที่ปลอดภัย ความเคยชินที่เรายึดติด ยังรวมถึงอิทธิพลจากคนอื่นๆ ที่เคยมีความสำคัญกับเรา หนอนที่ไม่กล้าทิ้งการคืบคลานมิอาจสัมผัสความสุขของการโบยบิน ผีเสื้อที่ไม่กล้าทิ้งดักแด้ ปีกของเขาจะไม่มีวันได้เติบโต
เราไม่อาจแบกอดีตไว้กับเราได้ตลอดกาล ยิ่งในเมื่อเราแบกนั้นน้ำหนักของมันก็กดใจจนหนักอึ้ง ถ่วงรั้งไว้อยู่กับที่ ทั้งที่เราสามารถจะเริ่มต้นใหม่ บินขึ้นจากตรงนั้นได้ อดีตที่ไม่ยอมทิ้งไป มีแต่ทำให้เราอยู่อย่างแปลกหน้ากับความต้องการที่แท้จริงของตนเอง
ยามผีเสื้อจะต้องเป็นผีเสื้อ เขาไม่อาจแบกดักแด้ไว้กับตัวได้อีกแล้ว หากมิเช่นนั้นปีกของเขาจะไม่สามารถกางออกได้ แล้วคุณค่าแห่งการเกิดเป็นผีเสื้อก็ช่างน่าเสียดาย
การเปลี่ยนแปลงอาศัยความกล้าหาญที่ซ่อนตัวอยู่ลึกๆ ในตัวเราทุกคน ยามผีเสื้อกำลังจะดันปีกออกจากรังในตอนแรก ปีกของเขาอ่อนแอมาก มันแทบขยับให้บินไม่ได้เลย แต่เมื่ออาศัยความพยายามอย่างหนักดันปีกตนออก และเคี่ยวกรำภายในบีบของเหลวหล่อเลี้ยงปีกคู่นั้น อาศัยจังหวะและแรงโน้มถ่วงของโลก ค่อยๆ คลี่คลายตนออกมาและแข็งแรงขึ้น เขาจึงสามารถบินได้สำเร็จ
การเริ่มก้าวข้าม เราย่อมรู้สึกเปราะบาง อ่อนแอ หรือลังเลมากมาย ปีกของเรายังบางนักและเพียงเริ่มกะเทาะเปลือกออกมาเท่านั้น เหลือเพียงเราส่งกำลังในตนหล่อเลี้ยงปีกที่มี อาศัยจังหวะที่เหมาะสม มุดตัวออกจากพื้นที่ปลอดภัย และกล้าที่จะเสี่ยงบิน เมื่อปีกเริ่มทำงาน ความมั่นใจและความเข้มแข็งย่อมเกิดขึ้นได้เอง
ตัวตนเก่าๆ คือสิ่งที่เราต้องผละจาก หากปรารถนาการเกิดใหม่ ผีเสื้อไม่อาลัยในความเป็นหนอน เราต้องกล้าที่จะปล่อยวางความเป็นตัวเรา อย่างที่เคยยึดว่าเป็นลงไปเสียบ้าง เพื่อเปิดโอกาสให้ตัวเราเป็นมากกว่าที่เคยเป็น ซึ่งมันอาจเป็นสิ่งที่ลึกๆ เรามีอยู่แล้ว แต่เราไม่เคยเหลียวมอง เหมือนที่หนอนแก้วไม่เคยเห็นปีกในตัวเองเลย จนกว่าเขาจะหยุดนิ่งลงทบทวน
เราอาจเชื่อบ้าง หรือไม่เชื่อบ้างว่าเราจะทำได้ เพราะเคยมีแนวความคิดที่นิยามว่าตัวเราเป็นคนอย่างไร สามารถทำอะไรได้และทำอะไรไม่ได้ สิ่งเหล่านั้นเป็นกรอบในการใช้ชีวิต แต่มันอาจไม่ใช่ความจริงเสมอไป เราไม่อาจตัดสินชีวิตของหนอนแก้วตัวหนึ่ง เพียงเพราะเราเห็นแต่มันคืบคลาน เช่นเดียวกันเราไม่อาจตัดสินชีวิตตัวเองโดยดูจากอดีตและสิ่งที่เราเชื่อ
หากเรายึดติดในตัวตนที่เคยเป็นมา เราย่อมพบทางตันในการเริ่มต้นสิ่งใหม่ ทั้งที่เราสามารถทำได้ เพียงแค่ยืดหยุ่นและยอมวางการยึดติดลง ทดลองทางออกและการเป็นตัวเองใหม่ๆ เราเป็นมากกว่าที่เราเชื่อเสมอ และไม่มีใครเกิดมาพร้อมกับบัญญัติที่บอกว่าตัวเราจะต้องเป็นเช่นใดตลอดไป
หากผีเสื้อไม่สละคราบไคลของหนอน โลกนี้ก็ร้างไร้ดอกไม้ หากเราไม่สละคราบตัวตนที่ยึดติดมา โลกนี้ก็ไม่มีโอกาสได้เห็นคุณค่าแท้ที่เรามีอยู่
เสียงเพรียกในตัวเราและธรรมชาติจะคอยบอกอยู่เสมอ นี่ถึงเวลาแล้วหรือไม่ที่จะต้องเข้าสู่ดักแด้เพื่อพิจารณาและหยุดชีวิตที่ผ่านมา นี่ถึงเวลาแล้วหรือยังที่จะดันตัวเองออกมาจากรังเก่า ยื่นปีกลงเตรียมผายออก อย่าปฏิเสธเสียงลึกๆ ที่บอกตัวเราว่าควรเริ่มต้นสิ่งใดในตอนนี้ เพราะเมื่อจังหวะที่ผีเสื้อตัวหนึ่งจะยื่นปีกออกจากดักแด้ หากมีสิ่งใดเป็นอุปสรรคขัดขวางมิให้ดันออกมา เขาจะบินไม่ได้ตลอดชีวิต
หากเราปิดกั้นตัวเองไว้เสียแล้ว หนทางที่ควรก้าวเดินไปและสามารถก้าวเดินไปได้ก็จะถูกปิดลง รอวาระใหม่วันหน้า หรือนานแสนนานกว่านั้น
การย้ำคิดมักทำให้ความกลัวดูน่ากลัวเกินจริงเสมอ การทิ้งตัวเราอย่างที่เคยยึดติดและการเปลี่ยนแปลงการใช้ชีวิตที่ผ่านมา มิได้น่ากลัวและยากลำบากอย่างที่ใจหวาดระแวง กำลังใจ กำลังกาย และกำลังปัญญาจะเป็นพลังขับเคลื่อนให้เรากางปีกออกได้สำเร็จ
แต่เราต้องเต็มใจที่จะก้าวไปสู่ทางที่ไม่อาจหวนคืน กล้าที่จะตัดใจจากอดีต และไปสู่อนาคต ถามหัวใจตัวเองถึงความต้องการที่แท้จริง กล้าที่จะเผยคุณค่าที่แท้ออกมา ไม่ว่าจะต้องใช้เวลาหรือมีเวลาสักเพียงใด
. . . . . . . . .
จากบทความ 5 ข้อคิดการริเริ่มจาก “ผีเสื้อ”
คอลัมน์ #ไกด์โลกจิต พ.ศ. 2560
ครูโอเล่ สถาบันธรรมวรรณศิลป์
นำมาเรียบเรียงอีกครั้ง ก่อนก้าวใหม่แห่งการเปลี่ยนแปลงของโครงการ